Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί (και ο άνθρωπος), παίρνουν την ενέργεια που χρειάζονται από το περιβάλλον δια μέσου των τροφών και τη μετατρέπουν σε ενέργεια κατάλληλη για να χρησιμοποιηθεί από αυτούς. Η ενέργεια (θερμίδες) των τροφών προέρχεται αποκλειστικά από την περιεκτικότητά τους σε πρωτεΐνες, λίπη και υδατάνθρακες. Το νερό, που περιέχουν όλα τα τρόφιμα, καθώς και οι βιταμίνες και τα μεταλλικά άλατα, δε δίνουν καθόλου ενέργεια.
Αυτός ακριβώς είναι ο μεταβολισμός, η μετατροπή δηλαδή της χημικής ενέργειας των τροφών, σε χημική ενέργεια του ανθρωπίνου σώματος και σε θερμότητα.

H "ανθρώπινη" πλέον αυτή χημική ενέργεια χρησιμοποιείται για:

 H θερμότητα που παράγεται χρησιμοποιείται για να διατηρείται σταθερή η θερμοκρασία του σώματος στους 370C περίπου βαθμούς. Η περίσσεια της θερμότητος αποβάλλεται στο περιβάλλον, χωρίς να έχει πια τη δυνατότητα παραγωγής έργου και χωρίς να μπορεί να μετατραπεί σε άλλης μορφής ενέργεια.
Αν και όταν η ενέργεια των τροφών που καταναλώνει ο άνθρωπος είναι μεγαλύτερη από την ενέργεια που χρειάζεται για την κάλυψη των καθημερινών του αναγκών, τότε το περίσσευμα μετατρέπεται σε λίπος και αποθηκεύεται στο σώμα μας για να χρησιμοποιηθεί σε περιόδους έλλειψης τροφής.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να δοθεί και το πρώτο μήνυμα: Δεν είναι με τίποτα δυνατόν να αυξηθούν οι ενεργειακές αποθήκες του οργανισμού, δηλαδή το λίπος του σώματος, αν η προσφερομένη ενέργεια των τροφών δεν είναι μεγαλύτερη από τις ημερήσιες ανάγκες μας. Και με πιο απλά λόγια: δεν είναι δυνατόν να παχύνουμε αν δε φάμε περισσότερο από αυτό που χρειαζόμαστε.
O μεταβολισμός και η θερμογένεση στον άνθρωπο, δε γίνονται σε ένα οργανικό σύστημα (όπως π.χ. γίνεται η πέψη στο γαστρεντερικό σύστημα), αλλά σε όλα τα κύτταρα του σώματος. Όλα λοιπόν τα κύτταρα έχουν τη δική τους μεταβολική δραστηριότητα, αλλά η ενεργειακή κατανάλωση διαφέρει από κύτταρο σε κύτταρο. Τα μυϊκά κύτταρα έχουν τη μεγαλύτερη ενεργειακή κατανάλωση, γι' αυτό και οι άνθρωποι που έχουν πολλές σωματικές δραστηριότητες παχαίνουν πιο δύσκολα και αδυνατίζουν πιο εύκολα.

Οι συνολικές ενεργειακές ανάγκες του ανθρώπου χωρίζονται στα εξής επιμέρους συστατικά.

Θα πρέπει να τονισθεί ότι η σιτιογενής θερμογένεση, αλλά και το ενεργειακό κόστος της σωματικής δραστηριότητος αποτελούν εκατοστιαίες μεταβολές της ενεργειακής κατανάλωσης ηρεμίας. Αυτό σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο βασικός μεταβολισμός, τόσο περισσότερες είναι και οι θερμίδες που καίμε κατά την άσκηση.
Oι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ενεργειακή κατανάλωση ηρεμίας είναι: το σωματικό βάρος και ειδικά η ποσότητα και η ποιότητα μυϊκού ιστού, η ηλικία και το φύλο.
Αυτό σημαίνει ότι όσο βαρύτερο είναι ένα άτομο, τόσο μεγαλύτερες είναι και οι ενεργειακές του ανάγκες. Οι παχύσαρκοι λοιπόν έχουν ΠANTA υψηλότερο μεταβολισμό από ομοειδή αλλά φυσιολογικού βάρους άτομα και έτσι τρώνε οπωσδήποτε περισσότερο, ακόμα και μόνο για να διατηρήσουν το βάρος τους σταθερό.
H κληρονομικότητα παίζει μικρό γενικά ρόλο στο βασικό μεταβολισμό (7%), ενώ η θυρεοειδική λειτουργία και κυρίως η δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, επηρεάζουν σημαντικά τα επίπεδά του. Τελικά, ο ισχυρότερος θερμογενετικός παράγοντας στο ανθρώπινο σώμα είναι το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, οι ουσίες δηλαδή που παράγονται κατά το στρες. Το στρες επομένως ευνοεί την απώλεια βάρους, αν βέβαια δε συνοδεύεται από πολυφαγία.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις φυσιολογικές και παθολογικές καταστάσεις που συνοδεύονται από αλλαγές του μεταβολισμού, ώστε να προσαρμόζεται ανάλογα και η πρόσληψη τροφής, ώστε να διατηρείται η ομοιοστασία στους υγιείς και να αποφεύγεται η περαιτέρω επιδείνωση της υγείας στους πάσχοντες.
Αύξηση του μεταβολισμού και επομένως αύξηση των ενεργειακών μας αναγκών, παρατηρείται σε φυσιολογικές καταστάσεις, όπως: Εφηβεία, Κύηση, θηλασμός, συστηματική άσκηση, χειρωνακτική εργασία, πολύωρη έκθεση σε ψύχος. Σε παθολογικές καταστάσεις, όπως: Βαρειές λοιμώξεις, εκτεταμένα εγκαύματα, χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, υπερθυρεοειδισμό, κακοήθη νοσήματα (καρκίνος), αθέτωση, αρρύθμιστο σακχαρώδη διαβήτη, οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου χωρίς επιπλοκές. Σε χρήση φαρμάκων, όπως: συμπαθομιμητικά, μεγάλες δόσεις θυρεοειδικών ορμονών, χρόνια χρήση κορτικοειδών, ασπιρίνης κ.α. Tέλος, αύξηση του μεταβολισμού προκαλεί και: το κάπνισμα, η μεγάλη χρήση καφέ και αλκοόλ.
Μείωση του μεταβολισμού και επομένως μείωση των ενεργειακών μας αναγκών, παρατηρείται σε: Υπερήλικες, γυναίκες, ακινητοποίηση στο κρεβάτι πάνω από 10 μέρες, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, υποθυρεοειδισμό, υπογοναδισμό (μείωση δηλαδή των ορμονών του φύλου όπως γίνεται π.χ. στην εμμηνόπαυση), διάφορες διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος, χρήση φαρμάκων (π.χ. οι β-αναστολείς που χρησιμοποιούνται ευρύτατα για τη θεραπεία της υπέρτασης και διαφόρων καρδιακών προβλημάτων), αναισθησία με πτητικά αέρια, δίαιτες απώλειας βάρους.
Οι δίαιτες απώλειας βάρους και πιο ειδικά οι πρωτεϊνικές δίαιτες (χημικές) συνοδεύονται από μεγάλη μείωση του βασικού μεταβολισμού, όχι μόνο στη φάση της δίαιτας, αλλά και μετά τη διακοπή της. Επομένως, οι 'σπασμωδικές' και 'βιαστικές' λύσεις που πολύ συχνά καταφεύγουν, ειδικά οι νέες γυναίκες, για να λύσουν το πρόβλημά τους, σε απώτερο χρόνο οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε περαιτέρω αύξηση του σωματικού βάρους.
Κλείνοντας τη σύντομη αυτή αναφορά στον ανθρώπινο μεταβολισμό, θα ήθελα να αναφερθώ στο όνειρο κάθε ανθρώπου της κοινωνίας της αφθονίας και της κατανάλωσης που ζούμε σήμερα: Aχ, να μπορούσα να τρώω πολύ και να μην παχαίνω...'
O άνθρωπος είναι μια μηχανή εσωτερικής καύσης. Καλή μηχανή είναι η μηχανή που έχει καλή απόδοση με μικρή κατανάλωση καυσίμου. Αυτό δηλαδή που ευχόμαστε είναι: 'να ήμασταν μηχανές με κακή απόδοση'. O άνθρωπος που τρώει πολύ και δεν παχαίνει είναι μια 'κακή μηχανή'. Αυτό μπορεί να του δίνει σήμερα το πλεονέκτημα να χαίρεται την 'ηδονική δράση των τροφών', χωρίς να αντιμετωπίζει τα 'δεινά της παχυσαρκίας'. Σε περιόδους όμως στέρησης τροφής, αυτός δε θα επιβιώσει, ενώ ο σήμερα παχύσαρκος έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να επιζήσει.
Θα απαντήσετε: "Mα στέρηση τροφής σήμερα;". Δεν είναι καθόλου δύσκολο ακόμα και σήμερα, να υπάρξουν συνθήκες μεγάλης μείωσης των διαθέσιμων τροφίμων. Τι θα συμβεί στα τρόφιμα π.χ. αν γίνει ένα μεγάλης έκτασης πυρηνικό ατύχημα;
Η καλύτερη λοιπόν λύση για διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους αλλά και αισθητικά αποδεκτού, είναι να προσαρμόζουμε την πρόσληψη τροφής στις προσωπικές μας ενεργειακές ανάγκες.