Τι είναι το μεταβολικό σύνδρομο

Το μεταβολικό σύνδρομο, είναι μία σχετικά νέα νοσολογική οντότητα, η οποία στηρίζεται στην παρατήρηση ότι πολλοί παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου, όπως παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, αρτηριακή υπέρταση και δυσλιπιδαιμία, συνυπάρχουν στο ίδιο άτομο. Σήμερα το μεταβολικό σύνδρομο παρομοιάζεται με παγόβουνο, οι διαφορετικές κορυφές του οποίου είναι ο διαβήτης, η δυσλιπιδαιμία, η υπέρταση κλπ. Όμως είναι γνωστό, ότι η κορυφή του παγόβουνου αντιπροσωπεύει μόνο το 1/5 αυτού, ενώ η βάση του, που είναι βυθισμένη και δεν φαίνεται, τα υπόλοιπα 4/5. Και η βάση του παγόβουνου που ονομάζεται μεταβολικό σύνδρομο είναι η παχυσαρκία και κυρίως η παχυσαρκία κεντρικού τύπου.
Ονόματα που χρησιμοποιούνται αναφερόμενα στην ίδια νοσολογική κατάσταση είναι: σύνδρομο Χ, πολυμεταβολικό σύνδρομο, σύνδρομο ινσουλινοαντίστασης, θανατηφόρο κουαρτέτο και άλλα λιγότερο συχνά χρησιμοποιούμενα
Υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί ορισμοί για το μεταβολικό σύνδρομο, με τους πιο αποδεκτούς αυτούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και του Εθνικού Προγράμματος Εκπαίδευσης για τη Χοληστερίνη των ΗΠΑ (NCEP ΙΙΙ-3rd report of National Cholesterol Education Programme-USA), ο οποίος είναι και ο ορισμός ο πλέον εύκολος στη χρήση του, αφού χρησιμοποιεί καθημερινά κλινικά στοιχεία και είναι ο συχνότερα εφαρμόσιμος.

Τα κριτήρια του μεταβολικού συνδρόμου κατά NCEP ΙΙΙ, είναι:

 

Ορίζεται ότι έχει κάποιος μεταβολικό σύνδρομο, εάν εμφανίζει παθολογικές τιμές σε τρεις ή περισσότερους από τους παραπάνω παράγοντες.

 

Που οφείλεται το μεταβολικό σύνδρομο
Η βασική διαταραχή στην οποία οφείλεται το μεταβολικό σύνδρομο είναι η ινσουλινοαντίσταση των ιστών και κυρίως των μυών, του ήπατος και του λιπώδους ιστού, δηλαδή η μειονεκτική δράση της ενδογενούς ινσουλίνης σε αυτά τα όργανα. Κύρια αιτία του φαινομένου αυτού είναι η παχυσαρκία και ιδιαίτερα η κεντρικού τύπου, δηλαδή η παχυσαρκία που χαρακτηρίζεται από σημαντική εναπόθεση λίπους στη κοιλιά και κυρίως ενδοκοιλιακά.
Άλλοι προδιαθεσικοί παράγοντες, άρα και αιτίες εμφάνισης του μεταβολικού συνδρόμου, είναι η κληρονομικότητα, η αυξημένη διατροφική πρόσληψη θερμίδων και κυρίως αυτών που προέρχονται από λίπος και μεγαλύτερο πρόβλημα προκαλούν τα κεκορεσμένα ζωικά λίπη, η μειωμένη σωματική δραστηριότητα, το χαμηλό βάρος γέννησης, η αύξηση της ηλικίας και το κάπνισμα. Οι παράγοντες αυτοί, οδηγούν εκ του ασφαλούς στην εμφάνιση μείζονων προδιαθεσικών παραγόντων κινδύνου εμφάνισης αθηρωμάτωσης, δηλαδή σακχαρώδη διαβήτη, δυσλιπιδαιμία, υπέρταση, αυξημένη πηκτικότητα του αίματος κλπ. Έτσι καταλήγουμε στην εμφάνιση καρδιαγγειακών συμβαμάτων, όπως έμφραγμα μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό, που είναι σήμερα οι συχνότερες αιτίες θανάτου, αλλά και εισαγωγής σε νοσοκομεία.
Μεταβολικό σύνδρομο κινδυνεύουν να εμφανίσουν οι παχύσαρκοι, οι διαβητικοί, οι υπερτασικοί, οι δυσλιπιδαιμικοί και οι καπνιστές. Η συχνότητά του είναι 80% σε διαβητικούς τύπου 2 και συναντάται στο 50% των υπερτασικών, αν και υπάρχουν φυλετικές διαφορές. 
Όσο μεγαλύτερη η ηλικία του ατόμου τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου, αφού όλοι γνωρίζουμε ότι με τη πάροδο της ηλικίας εμφανίζονται συχνότερα ο σακχαρώδης διαβήτης, η δυσλιπιδαιμία, η υπέρταση και η παχυσαρκία κεντρικού τύπου.
Στις ΗΠΑ, το 24% των ενηλίκων και το 4.1% των εφήβων (με βάση τα κριτήρια NCEP ΙΙΙ) έχει μεταβολικό σύνδρομο. Στη Δανία το 16% των ενηλίκων έχει μεταβολικό σύνδρομο. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν δεδομένα.

Τα συμπτώματα του μεταβολικού συνδρόμου
Τα συμπτώματα που μπορεί να προκαλέσει το μεταβολικό σύνδρομο είναι από κανένα, έως όλα τα σχετιζόμενα με τις επιμέρους παθήσεις, έως και το έμφραγμα μυοκαρδίου και το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και βέβαια έως το θάνατο.

 

Η αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου
Η αιτιολογική και σημαντικότερη αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου είναι η απώλεια βάρους. Η απώλεια βάρους βελτιώνει τόσο τις επιμέρους μεταβολικές διαταραχές (σάκχαρο, πίεση, λιπίδια) αλλά κυρίως βελτιώνει την ινσουλινοαντίσταση και επομένως δρα αιτιολογικά. Την ίδια αιτιολογική βελτίωση έχει η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας είτε με τη μορφή γυμναστηρίου είτε με τη μορφή αύξησης των καθημερινών συνήθων δραστηριοτήτων.
Φάρμακα που βοηθούν στην απώλεια βάρους μπορούν να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία. Επίσης, φάρμακα που αντιμετωπίζουν το διαβήτη, την υπέρταση, τη δυσλιπιδαιμία, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση ξεχωριστά των κορυφών του παγόβουνου. Φάρμακα που βελτιώνουν την ινσουλινοαντίσταση είναι η μετφορμίνη και οι γλιταζόνες, που όμως έχουν έγκριση και χρησιμοποιούνται μόνο ως αντιδιαβητικά φάρμακα.

Η πρόληψη του μεταβολικού συνδρόμου
Η πρόληψη στηρίζεται στη σωστή υγιεινή διατροφή, όπως είναι η μεσογειακή διατροφή, που δεν θα οδηγεί σε αύξηση του βάρους και θα προλαμβάνει την υπερλιπιδαιμία, την υπέρταση και το διαβήτη. Θα περιέχει λοιπόν αυτή η διατροφή μειωμένα λιπαρά, κυρίως φυτικής προέλευσης με ιδιαίτερη έμφαση στο ελαιόλαδο, που έχει αποδειχθεί η ευεργετική του επίδραση στην ινσουλινοαντίσταση όταν καταναλώνεται σε μικρές και μέτριες ποσότητες. Θα περιέχει ελάχιστους μικρομοριακούς υδατάνθρακες (πχ ζάχαρη) που απορροφώνται ταχύτατα και δημιουργούν υπερινσουλιναιμία και δευτερογενώς επιδείνωση της ινσουλινοαντίστασης. Θα περιέχει πολλές φυτικές ίνες που βοηθούν την απώλεια βάρους, τη ρύθμιση του σακχάρου και τη μείωση της υπερλιπιδαιμίας. Επίσης, λίγο αλάτι (λιγότερο από 6 γραμμάρια την ημέρα), λίγη χοληστερίνη (έως 300 mg την ημέρα), μικρές ή μέτριες ποσότητες αλκοόλ (1-7 ποτήρια την εβδομάδα και κατά προτίμηση κόκκινο κρασί) γιατί οι μεγαλύτερες ποσότητες επιδεινώνουν το μεταβολικό σύνδρομο.
Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη παίζει η αύξηση της άσκησης και της σωματικής δραστηριότητας, αφού δεν επιτρέπει την αύξηση του σωματικού βάρους και κυρίως μειώνει την ινσουλινοαντίσταση.

 

 

Eυθύμιος Kαπάνταης, MD
Παθολόγος – Διαβητολόγος
Διευθυντής, Τμήμα Διαβήτη–Παχυσαρκίας–Μεταβολισμού
Νοσοκομείο Metropolitan